Gerben D.
Wijnja
Volksbuurten
in Amsterdam
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
15
|
16
|
17
|
18
|
19
|
20
|
21
|
22
|
23
|
24
|
25
|
26
|
Bekende
voorbeelden van klassieke volksbuurten in Amsterdam zijn de Jordaan, de
Oostelijke Eilanden en de oude Jodenbuurt. De Jordaan is ongetwijfeld de
meest bezongen, beschreven en geromantiseerde stadswijk van Nederland.
Ooit aangelegd als wijk voor de minder bedeelde.
|
De
Jodenbuurt
Twee afbeeldingen van de Amsterdamse
Jodenbuurt uit het geïllustreerd weekblad Wereldkroniek van 9 maart 1912:
“Een nauw straatje op Uilenburg, een der meest karakteristieke
volksbuurten van Amsterdam”, en “Een ander straatje op Uilenburg,
dat nu weldra gaat verdwijnen”.
Aan
het eind van de 19e eeuw was Uilenburg nog steeds erg dichtbevolkt. Er
woonden soms tien mensen op een kamer. Besmettelijke ziekten kwamen
veelvuldig voor. Op Uilenburg werden in 1910 al 368 van de 861 woningen
onbewoonbaar verklaard. In de jaren twintig werd de verkrotte buurt
gesaneerd door de gemeente.
|
De
Jodenbuurt.
De
Jodenbuurt in Amsterdam was, in de periode voorafgaand aan de
Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog, een buurt waar veel
joden woonden. Het betrof de buurt rond de Jodenbreestraat, Uilenburg,
Vlooienburg, Waterlooplein, Rapenburg en Nieuwe Herengracht. Later ook
de Nieuwmarkt, Sint Anthoniebreestraat, de Plantage, de Weesperstraat en
Weesperplein tot aan de Nieuwe Kerkstraat.
De
eerste joden vestigden zich in 1593 in Amsterdam. Deze uit Portugal en
Spanje afkomstige, Sefardische joden vestigden zich in de omgeving van
de Jodenbreestraat en Vlooienburg.
In
de 18e eeuw woonde tweederde (circa 20.000) van de joodse
inwoners van Amsterdam vaak onder erbarmelijke omstandigheden in en in
de omgeving van Vlooienburg, de Valkenburgerstraat, Uilenburg en Rapenburg.
Beter gesitueerde joden vestigden zich op de na 1650 aangelegde
oostelijke grachten. De Nieuwe Herengracht was een geliefde locatie voor
de meest welgestelden.
Ook
gedurende de 19e en het begin van de 20e eeuw
heerste er grote armoede in de sloppen van het deel van de buurt gelegen
tussen het Centraal Station, Kloveniersburgwal, Waterlooplein, en wat
men in de volksmond de Jodenhoek noemde. De levensomstandigheden in dit
deel van de overbevolkte buurt waren schrijnend. De ter verbetering van
de omstandigheden van joodse Amsterdammers in 1869 opgerichte vereniging
Handwerkers Vriendenkring nam in 1895 het initiatief tot oprichting van
het eerste Amsterdamse ziekenfonds. In 1901 krijgt de stad een dienst
Bouw- en Woningtoezicht en een jaar later wordt de Woningwet aangenomen.
In de verpauperde delen van de buurt worden panden onbewoonbaar verklaard,
onteigend en gesloopt.
We
zien de Jodenbuurt op een schilderij van Eduard Alexander Hilverdink.
Deze Amsterdamse kunstschilder (1846 – 1891) schilderde, aquarelleerde
en tekende vooral stadsgezichten en landschappen. De geaquarelleerde en
getekende stadsgezichten zijn meestal realistisch en nauwkeurig, met
topografisch correcte voorstellingen van gebouwen en locaties. |
Krotten en Sloppen
In 1901 verscheen een 94 pagina’s tellend boekje over de
woontoestanden in de oude volksbuurten van Amsterdam. Het was in
opdracht van de Amsterdamschen Bestuurdersbond samengesteld door L.M.
Hermans. In 1897 deed hij al onderzoek naar de woningtoestand in de
Jodenbuurt en hij verklaarde zich toen bereid om aan de
gemeenteraadsverkiezingen deel te nemen om aan die wantoestanden in de
binnenstad een eind te maken.
Duizenden gezinnen
woonden opeengepakt in sloppen en enge gangen waar daglicht nauwelijks
doordrong. In klamme kelderwoningen, benauwde alkoofwoningen en
afgeschotte zolders groeiden kinderen op. De stad had in korte tijd een
enorme groei beleefd. Dat kwam enerzijds door de realisatie van het
Noordzeekanaal en anderzijds was de komst van de vele fabrieken een
motor die de aanwas in een kwart eeuw zag verdubbelen tot een half
miljoen inwoners. De woningwet van 1901 moest verbetering brengen in de
mensonterende woonomstandigheden. Hermans heeft het indringend
beschreven, terwijl tekeningen een en ander raak illustreren. Voor op de
kaft prijkt een sloppenjongetje.
|
De
Koningstraat op Uilenburg in de Jodenhoek
In den zoogenaamden “Jodenhoek “ heerscht des Zondagsmorgens een
marktdrukte, waarvan het overige, nog in rust gedompelde Amsterdam geen
flauw vermoeden heeft. Deze foto geeft een indruk van den op- en
afgaanden menschenstroom in de Koningstraat op Uilenburg.
|
Uilenburg Amsterdam in 1925
Dit is een foto uit het nationale publiek domein. Van deze afbeelding hebben
wij ook een knipsel in koperdiepdruk. Knipsels vallen wat copyright
betreft ook onder publiek domein.
|
De
Westermarkt in de Jordaan
De
Nieuwmarkt met een jonge standwerker aan de rand van de Jodenbuurt
De
Nieuwmarkt met het Waaggebouw
De
Noordermarkt in de Jordaan
De
Noordermarkt aan de Prinsengracht
Rondom
het Waterlooplein ligt de oude Jodenbuurt
De
Roode Leeuwengang 1929, in de Jodenbuurt
Éénkamerwoningen
in de Roode Leeuwengang
Kinderbewaarplaats
in de Van Ostadestraat
Bron:
weekblad De Stad Amsterdam van 7 februari 1922
Ook
buiten de zogenaamde volksbuurten waren kinderbewaarplaatsen ingericht
zoals in de Hugo de Grootstraat in Amsterdam-West ...
|
...
en in de vlakbij de Zeedijk en het Centraal Station gelegen
Warmoesstraat in Amsterdam-Centrum.
Bron:
weekblad De Stad Amsterdam van 7 februari 1922.
|
Bron:
weekblad De Stad Amsterdam van 10 januari 1922
Bron:
geïllustreerd weekblad De Stad Amsterdam van 20 maart 1921
Zondagmarkt
Bron:
geïllustreerd weekblad WIJ van 6 maart 1936.
Er
staat geen plaatsvermelding bij de foto maar via Facebook hebben wij
informatie gekregen dat de firma C.H. Aring en I. Deegen, zie
reclamebord, gevestigd was in Amsterdam. Deze firma hield zich vooral
bezig met grote sloopopdrachten. Ook werd in deze foto het Waterlooplein
herkend. Het nummer 113 kan in de zogenaamde Marktkaarten-collectie in
het Stadsarchief Amsterdam worden teruggevonden. Het correspondeert met
een vergunning om op bepaalde dagen op een bepaalde markt te mogen
staan. We weten dan ook wie de vrolijke koopman is geweest en of hij
daadwerkelijk op het Waterlooplein stond.
|
Westerstraat
met Pottenbakkersgang uit de Jordaan (Openluchtmuseum Arnhem)
!! Zie ook dit prachtige filmpje (Facebook)
www.facebook.com/beeldengeluid/videos
Als iemand weet welke straat dit is? reacties graag naar
gwijnja@ziggo.nl
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
15
|
16
|
17
|
18
|
19
|
20
|
21
|
22
|
23
|
24
|
25
|
26
|
Home |